Cookies in de stad: welke data mag er over jou verzameld worden?
Data in en over de openbare ruimte wordt steeds belangrijker. Het biedt inzicht in steden, infrastructuur, mobiliteit en het gedrag van burgers. Deze informatie stelt gemeenten in staat om datagedreven beslissingen te nemen die de stad ten goede komen. Maar hoe ervaren burgers deze dataverzameling? En hoe kunnen we ervoor zorgen dat dit systeem ook voor hen betekenisvol is?
Wat wordt er dan verzameld?
De afbeelding geeft een inkijkje in wat voor data er zoal in de openbare ruimte verzameld kan worden. Twee concrete voorbeelden:
- Microfoongeluiden: gebruikt voor het monitoren van gebieden door het visualiseren van geluidsniveaus, bijvoorbeeld om real-time de veiligheid te bepalen. Dit zie je terug op evenementenlocaties zoals bij de Arena in Amsterdam of het Stratumseind in Eindhoven.
- Waterbeheerdata: sensoren meten niveaus, temperatuur, waterkwaliteit, hoeveelheid neerslag, grondwaterpeil en oppervlaktewaterpeil. Dit geeft inzicht in de kwaliteit van ons drinkwater, maar bijvoorbeeld ook in de kans op een overstroming.
Waardevolle ervaring voor burgers
Burgers weten vaak niet dat deze data verzameld wordt. De vraag is dan ook of burgers het verzamelen van data als zinvol ervaren als ze zich niet bewust zijn van het systeem. In dit relatief nieuwe domein is het belangrijk om te begrijpen hoe burgers zich voelen en welke behoeften ze hebben. Dit geeft inzicht in wat burgers nodig hebben om het datasysteem als waardevol te ervaren.
Het gesprek aangaan
Hoe begin je een gesprek over een abstract onderwerp waar velen nog weinig over weten? We gebruikten een concept dat al meer bekend is: cookies op websites. Stel je voor dat je een stad binnenrijdt en kunt kiezen welke data er wel en niet over jou verzameld mag worden. Voor functionele dataverzameling, zoals waterbeheer, zeg je misschien sneller ja dan voor het verzamelen van microfoongeluiden, waar privacy een grotere rol speelt. Zo wordt een abstract onderwerp tastbaar, waardoor mensen zich kunnen relateren en een mening kunnen vormen.
Behoefteprofielen
In gesprekken met burgers vroegen we naar hun behoeften en emoties, wat heeft geleid tot vijf behoefteprofielen. Deze kun je zien als mindsets waar burgers tussen kunnen wisselen in de context van het verzamelen van data in de openbare ruimte. Elk profiel vereist een andere strategie om het datasysteem waardevol te maken:
- De onverschillige: weinig interesse in dataverzameling, prioriteit ligt bij comfort en minimale verstoring → Niet storen
- De bezorgde: bewust en bezorgd over privacy en misbruik, heeft behoefte aan veiligheid en controle → Neem zorgen weg
- De skeptische: kritisch en vragend, zoekt bewijs en wil onderdeel zijn van het gesprek → Creëer ruimte voor discussie
- De pragmatische: praktisch en resultaatgericht, wil meetbare voordelen zien → Benadruk de toegevoegde waarde
- De betrokkenen: enthousiast en nieuwsgierig, wil actief deelnemen en impact hebben → Nodig uit om deel te nemen
Een thema dat leeft op straat
Het is belangrijk dat er een balans ontstaat tussen de verschillende perspectieven van de profielen. Het startpunt ligt bij het zorgen dat data in de openbare ruimte een thema wordt dat leeft op straat. Betrokkenen kunnen hier een brug in vormen door zichtbaar onderdeel van het systeem te zijn, bewustzijn te creëren, deel te nemen aan acties en een discussie te starten.
Ontwerp interventie
Dit resulteerde in de ontwerpuitdaging om een interventie in de openbare ruimte te creëren die betrokkenen uitnodigt om deel te nemen aan het datasysteem. Er is gekozen voor de ‘verrijking’ stap in het systeem, waarbij sensor gegenereerde data zal worden verrijkt met menselijke ervaringen.
Burgers worden uitgenodigd om mee te praten over onderwerpen waar de stad al data over verzamelt met sensoren, zoals fietsen of afvalbeheer in de wijk. In elke buurt wordt een fysieke interventie geplaatst als startpunt. Hier staat een vraag centraal, bijvoorbeeld “hoe ervaar je fietsen in deze buurt”, waar antwoord op kan worden gegeven door verhalen, ideeën en zorgen te delen via een microfoon. De bezoeker kan ook een augmented reality app openen waar je inzicht krijgt in welke feitelijke inzichten er door sensoren verzameld zijn. Door hier persoonlijke ervaringen aan toe te voegen, dragen burgers bij aan een groeiende pool van waardevolle informatie die helpt de toekomst van hun buurt vorm te geven. In de laatste stap van de interventie kunnen bezoekers via een website volgen hoe de data groeit en ontwikkelingen zoals burgerinitiatieven ontstaan.
Met deze initiatieven hopen we dat data in de openbare ruimte niet alleen een instrument voor stadsbestuurders wordt, maar ook een waardevol systeem voor de burgers zelf.