Shuffle en de kracht van échte willekeur

Gek hoe we juist in onze digitale wereld, waarin we willekeur zo makkelijk kunnen toepassen (value = rand()), de waarde ervan zijn verloren. Personalisatie is in de plaats gekomen van de toevallige ontmoeting en maakt tegenwoordig onze online ervaring. Zo weet Spotify mij niet meer te verrassen. Dat bracht me bij shuffle, dat ooit willekeur in het digitale domein introduceerde, maar toen evolueerde in iets wat minder willekeurig is dan je misschien denkt.

Shuffle

Met de afzwaai van de CD en de komst van streamen werd het met shuffle mogelijk om liedjes af te spelen in een juist niet geijkte volgorde. Het selecteert het volgende item uit een lijst op volledig willekeurige basis. Althans, dat zou je zeggen. Maar is dit echt zo? Als we willekeur als een streng concept beschouwen zou het wel eens te willekeurig kunnen zijn voor een fijn gebruik.

Dit is bevestigd door Steve Jobs die een vernieuwde shuffle introduceerde na feedback van gebruikers die de conventionele shuffle té willekeurig vonden. Bij echte willekeur kan het namelijk voorkomen dat je twee nummers van dezelfde artiest achter elkaar gepresenteerd krijgt. Ons brein zoekt naar patronen en interpreteert deze willekeur vervolgens als niet willekeurig. Ook Spotify verfijnde hun shuffle in 2014 om diezelfde reden, en maakte het daarmee onmogelijk om met shuffle vijf liedjes van dezelfde artiest achter elkaar te horen.

Maar is dat alles? Verwacht ik niet dat shuffle ook mijn voorkeuren en gebruikspatronen meeneemt in de keuze van volgende liedjes? Krijgt mijn lievelingslied niet een pietsie grotere kans om de volgende te zijn? Of zijn er nog andere krachten actief die de willekeur zo beïnvloeden dat ze beter aansluiten op mijn verwachting? Ik ben ervan overtuigd dat een niet volledig zuivere willekeur mijn gebruikservaring goed zou kunnen doen.

Digitale willekeur

Een andere feature van Spotify is Discover Weekly, die voor mij elke week een nieuwe rits met liedjes klaarzet die feilloos is afgestemd op mijn smaak (lees: gebruikersdata). Als gebruiker ben ik blij met deze functionaliteit, maar het is moeilijk te achterhalen hoe deze lijst wordt gegenereerd. Hoe Spotify bepaalt welke liedjes op mijn lijst terecht komen is namelijk niet iets wat ik kan inzien. Ik moet dus vertrouwen dat het systeem het juiste doet. Met het risico dat er een minder willekeurig of zuivere beslisboom aan ten grondslag ligt.

Maar dit blijkt niet alleen zo te zijn bij deze persoonlijke afspeellijst. Ook bij meer generiek ogende afspeellijsten op Spotify is er meer aan de hand. Spotify zegt hierover dat lijsten zoals Dinner with Friends en Sweet Soul Chillout nu ook worden beïnvloed door degene die de afspeellijst bekijkt. Zo worden de voorkeuren en luistergewoontes meegenomen in de selectie van de lijst. Het kan dus voorkomen dat dezelfde lijst op een ander profiel andere muziek bevat.

Dit verschijnsel beperkt zich niet alleen tot de streamingsdiensten. We zien iets vergelijkbaars bij swipingplatform Tinder. Wat blijkt is dat de stapel vrijgezellen niet alleen wordt samengesteld door de door jou gestelde kaders zoals leeftijd en locatie. Want, tijdens het swipen wordt er voor jou een desirability-rating opgebouwd. En die klinkt net zo naar als dat hij is: hoe meer mensen je leuk vinden, hoe hoger je score. Deze weegt mee in de sortering van de stapel en beïnvloedt dus wie je wel en wie je niet ziet. Er wordt hier heel letterlijk getart met het lot door mechanismen die voor gebruikers misschien niet direct duidelijk zijn.

Je online profiel heeft dus invloed op wat je online gepresenteerd krijgt, en dat is niet echt nieuwe informatie natuurlijk. Net zo niet-nieuw is dat er economische belangen zijn en daarin ook meedingen. Het meest voor de hand liggende voorbeeld is Google Ads, wat betaalde resultaten prioriteert nog boven de best passende zoekresultaten. Maar ook bij platformen die zich meer willekeurig presenteren bepaalt er wie betaalt. Zo ook Tinder, waar je invloed op het systeem hebt door een van de premium versies te kopen waardoor je je aanwezigheid in de stapel kan boosten. Hierdoor wordt jouw profiel effectief door meer mensen gezien, waardoor kans op echte liefde natuurlijk significant toeneemt.

Ontwerpen met willekeur

Het kan onze gebruikerservaring dus ten goede komen om een niet volledig willekeurige willekeur toe te passen. Op deze manier sluit het beter aan op onze verwachting en is het aanbod gepersonaliseerd waardoor het waarschijnlijk beter bij ons past. De vraag is wel of het ontwerpen van systemen waarin we gebruik maken van een verwachtingspatroon dat we vervolgens niet op die manier toepassen helemaal eerlijk is. Ik denk dat we als ontwerpers hier een belangrijke taak hebben om gebruikers juist te blijven informeren over mechanismen die we toepassen in de ontwerpen die we maken. In dit geval: shuffle uitleggen als een niet-helemaal-willekeurig mechanisme, of een volledig willekeurige variant introduceren.

Maar er zijn ook andere manieren om ervoor te zorgen dat de gebruiker in aanraking komt met content die niet gebaseerd is op hun persoon. In een project voor AVROTROS verzamelen we contrasterende content op de pagina's van de website. Op pagina’s uit het ene domein plaatsen we content uit alle andere domeinen. Zo kom je Jan Smit tegen op pagina’s over klassieke muziek, en komen Ik Vertrek en Tussen Kunst en Kitsch samen op één pagina. Om zo de volledige breedte van AVROTROS en haar content te laten zien, maar ook om de gebruiker uit te dagen om eens iets anders te proberen.

De kracht van willekeur

Afgezien of het eerlijk en ethisch verantwoord is, is het ook de vraag of we van willekeur moeten willen afwijken. Echte willekeur is namelijk een krachtig principe dat oordeelloos en onafhankelijk van wie of wat ook beslissingen maakt. Dit staat in schril contrast met hoe onze digitale stroom aan informatie momenteel wordt gegenereerd. Is willekeur misschien het antidotum voor de door algoritmes gecreëerde echokamers, waarin we continu worden gevoed met content die is gebaseerd op wat we al weten en wat we al hebben gezien? Het heeft de potentie ons te verrassen, spanning op te leveren en ons uit te dagen om verder te kijken dan de gebaande weg. Misschien weet Spotify me dan wel te verrassen.